Làm sao để Khoa học-Công nghệ trở thành Đổi mới-Sáng tạo? 

Vì sao Đổi mới-Sáng tạo (Innovation, đưới đây viết tắt là ĐMST) được nhắc đến rất nhiều trong Dự án Thiên-Niên-Kỷ (Millenium Project) của Liên Hợp Quốc cho nhân loại ở thế kỷ 21? Vì sao từ khoảng những năm 1990, tên các bộ quản lý khoa học-công nghệ (KHCN) ở hầu hết các nước đều thêm (hay chuyển hẳn sang) từ ĐMST? Vì sao xuất hiện rất nhiều cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, phi chính phủ về ĐNST? Vì sao ĐMST đã trở thành đề tài nghiên cứu, ngành học cho mọi cấp học ở hấu hết các nước trên thế giới? Vì sao các cơ quan, tổ chức về ĐMST hay KHCN ở hầu hết các nước đều dưới dạng ủy ban, hội đồng… mang tính liên ngành chứ không phải là bộ (thiên về một lĩnh vực riêng biệt)? Trả lời tốt được các câu hỏi trên giúp hiểu thêm về tính hiệu quả của ĐMST và tính ưu việt của ĐMST so với mô hình KHCN.

ĐMST không chỉ là KHCN

KHCN lấy Tiền để làm ra Tri-thức; Còn ĐMST thì lấy Tri-thức để làm ra Tiền. KHCN chú trọng đến việc phát minh, sáng chế, xây dựng các lý thuyết, cấu trúc, tích lũy tri thức… mang tính hàn lâm; Còn ĐMST thiên về sử dụng tất cả những cái trên để tạo ra giá trị. Như vậy, KHCN tập trung chủ yếu vào khúc đầu (thượng nguồn) của chuỗi giá trị sản phẩm (với chủ yếu các phát minh sáng chế và ít thương gia-nhà ứng dụng CN); Còn ĐMST thì bao gồm cả khúc đầu, nhưng chủ yếu là khúc sau (hạ nguồn) của chuỗi giá trị sản phẩm (với cả nhà KHCN và chủ yếu là thương gia-nhà ứng dụng CN và vô số người tiêu dùng). KHCN chủ yếu dùng lý thuyết, cấu trúc đã chuẩn hóa trong KHCN và một số ít các cơ chế, quy định về quản lý (như các quy định về tài chính, thanh toán, nghiệm thu…). ĐMST và các thương gia-nhà ứng dụng CN không những phải biết về KHCN, các sản phẩm trung gian của từng đoạn, mà còn phải hiểu rõ các quy định, cách làm ăn, mô hình, cơ chế… sản xuất-kinh doanh-hoạt động và làm việc với nhiều bên tham gia như thuế, hải quan, các loại giấy phép, các loại ưu đãi,vv. ĐMST không chỉ cải tiến về KHCN mà cả trong những lĩnh vực liên quan để sao cho kinh doanh trên cơ sở CN được tốt hơn. Đây chính là lý do vì sao người ta phân biệt: ĐMST mang tính CN và ĐMST phi CN (technological innovation and non-technological innovation). Trong khi KHCN dễ theo trào lưu như hướng tới các đột phá CN (technology breakthroughs), công nghệ cao, công nghệ nguồn, vv. thì ĐMST quan tâm hàng đầu đến tính hiệu quả, tính khả thi.
Bảng sau nói về một vài sự khác biệt chính và qua đó cho thấytính hiệu quả của mô hình ĐMST so với mô hình KHCN.

Nhìn vào chương trình hoạt động của các cơ quan hỗ trợ ĐMST, ví dụ như chương trình IPP của Phần Lan ở Việt Nam, sẽ thấy họ có cái nhìn rất tổng thể, chứ không chỉ chú trọng riêng về KHCN. Ngoài ra, các dự án họ tài trợ cũng không chỉ dồn vào các hoạt động mà lâu nay vẫn được hưởng nhiều ngân sách, hỗ trợ của ngành KHCN Việt nam, ví dụ: họ chú trọng nhiều đến khâu kinh doanh, thương mại, đào tạo-huấn luyện, hỗ trợ doanh nghiệp nói chung (chứ không riêng về KHCN), các hoạt động mang tính liên ngành giữa KHCN với công-thương, doanh nghiệp, tài chính-tín dụng, ươm tạo, chiến lược CN trong chiến lược doanh nghiệp, nâng cao hiểu biết về sáng tạo, và CN …. Đây chính là những điểm yếu của nền KHCN kiểu cũ, chưa thực sự mang tính thị trường. Họ lựa chọn hỗ trợ ta các mặt trên vì căn cứ trên sự hiểu biết và cân nhắc rất chu đáo các hoàn cảnh, điều kiện của ta: cái gì là thế mạnh, thế yếu của ta, khả năng thực tế của ta, cái gì mang tính khả thi cao cho thành công, cái gì có thể hợp tác với ĐMST của khu vực và thế giới ….

Thách thức của ĐMST

Mô hình đổi mới của Vietsovpetro trong công tác vận hành sản xuất – Ảnh minh họa.

Phương pháp tiếp cận theo ĐMST đòi hỏi tính liên ngành cao. Nó không chỉ đòi hỏi kiến thức, kinh nghiệm, tư duy mà cả văn hóa, lối sống, doanh chí. ĐMST phải liên quan đến nhiều ngành và chắc chắn sẽ bị hạn chế, làm “khó” bởi vô số các văn bản, quy định, cơ chế, sự hợp tác, tính cầu thị để cùng tiến bộ.